Aktualności

Dotychczas w Polsce nie prowadzono kompleksowych badań stanu kompetencji sektora gospodarki odpadami i trendów zmian w sektorze mających wpływ na nowe kompetencje. Pewien pogląd na temat kompetencji w branży daje analiza systemu kształcenia, stanu zatrudnienia w sektorze oraz polityki UE w zakresie gospodarowania odpadami.

W sektorze gospodarki odpadami potwierdzenie kompetencji jest wymagane¹ dla kierownika spalarni odpadów, współspalarni odpadów, składowiska odpadów, a także osoby zarządzającej obiektem unieszkodliwiania odpadów wydobywczych. Marszałek Województwa, w drodze egzaminu, potwierdza kwalifikacje dot. termicznego przekształcania odpadów, składowania odpadów oraz prowadzenia obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych. Egzamin przeprowadza się na wniosek zainteresowanego uzyskaniem kwalifikacji.

Wg „Klasyfikacji zawodów i specjalności…”², zawodami typowymi dla sektora gospodarki odpadami są m.in.: inżynier inżynierii środowiska o specjalności oczyszczanie miast i gospodarka odpadami, operatorzy urządzeń do spalania odpadów (w tym technik gospodarki odpadami, operator spalarni odpadów, pozostali operatorzy urządzeń do spalania odpadów), ładowacz nieczystości stałych, pracownik zbiórki odpadów, sortowacze odpadów (wtórnych i komunalnych) oraz robotnicy oczyszczania miasta. Jednocześnie w „Strukturze klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego”³ nie funkcjonują ww. zawody. Wymienione są tam: technik nauk fizycznych, chemicznych i technicznych, technik inżynierii środowiska i melioracji, technik ochrony środowiska, technik technologii chemicznej, technik automatyk, technik urządzeń dźwigowych, mechanik-monter maszyn i urządzeń, mechanik automatyki przemysłowej i urządzeń precyzyjnych, operator maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych oraz operator maszyn do robót ziemnych i drogowych.

Na potrzeby sektora kształcą częściowo uczelnie wyższe i średnie szkoły branżowe. Obecnie potencjalni pracownicy sektora kształceni są w prawie 1 000 techników i szkół zawodowych oraz kilkudziesięciu uczelniach wyższych. Na 64 uczelniach odbywa się kształcenie na kierunkach związanych z sektorem, lecz tylko 1 kierunek dotyczy bezpośrednio sektora. Związanymi z sektorem są kierunki: inżynieria środowiska (39 uczelni), ochrona środowiska (46), ochrona i inżynieria środowiska przyrodniczego (1), inżynieria ekologiczna (1), oraz gospodarka odpadami na jednej uczelni.

Kształcenie pracowników jest podejmowane przez same przedsiębiorstwa, gdyż ani szkolnictwo wyższe ani zawodowe nie przygotowuje wyspecjalizowanych pracowników w zawodach niezbędnych do funkcjonowania sektora i część kompetencji musi być uzyskiwana w trakcie pracy lub na kursach zawodowych i szkoleniach (np. operator śmieciarki).

Struktura zatrudnienia w sektorze gospodarki odpadami nie jest jednolita, ponieważ jest ona uzależniona od zakresu oferowanych usług. Sektor w tym zakresie dzieli się na kilka głównych specjalizacji:

• odbiór i transport odpadów,
• przetwarzanie odebranych odpadów np. w instalacjach MBP,
• sortowanie i przygotowanie odpadów do odzysku, recyklingu lub unieszkodliwiania,
• przetwarzanie odpadów w procesach odzysku lub recyklingu,
• unieszkodliwianie odpadów w instalacjach termicznych lub na składowiskach.

Struktura zatrudnienia zależy też od wielkości podmiotów i ich formy prawnej, jak również polityki właścicielskiej. Z pewnym uproszczeniem można przyjąć, że małe podmioty na ogół oszczędzają na zatrudnianiu pracowników o wysokich kwalifikacjach i bazują na wiedzy i kompetencjach właścicieli. W grupie średnich przedsiębiorstw sytuacja wygląda różnie i zależy od polityki rozwojowej oraz kultury organizacyjnej. Można dokonać uproszczonego podziału podmiotów na zasadzie 50%/50%, czyli połowa stawia na innowacje, kwalifikacje i rozwój, a druga połowa zachowuje się raczej pasywnie w tym zakresie. W przypadku dużych podmiotów należy odróżnić podmioty krajowe i podmioty zagraniczne. Podmioty zagraniczne często korzystają z wcześniej wypracowanych praktyk, procedur, logistyki i know-how swoich właścicieli, natomiast podmioty krajowe muszą zbudować takie aktywności w swoich strukturach, co wymaga środków, czasu i determinacji. Różnice te widać szczególnie na poziomie firm zbierających, sortujących i transportujących odpady.

Wstępna ocena potrzeb w zakresie kompetencji potrzebnych dla sektora obecnie i w perspektywie najbliższych kilku lat wskazuje na potrzebę kompetencji związanych z wdrażaniem GOZ. Plan działań UE na rzecz GOZ z 2015 r.⁴ odnosi się do wymogu wykwalifikowanej siły roboczej o konkretnych, a niekiedy nowych umiejętnościach oraz możliwości zatrudnienia i niezbędnego dialogu społecznego. Wskazuje się na konieczność zapewnienia odpowiednich systemów kształcenia i szkolenia, na wszystkich poziomach kwalifikacji.

Zidentyfikowane potrzeby badawcze dotyczą:

1. szczegółowego opisania sektora i podmiotów w nim funkcjonujących, z uwzględnieniem wzrostu zapotrzebowania na wykwalifikowanych pracowników w sektorze. Obecnie potrzeby te wynoszą ok. 7% (4 200 pracowników), a za 5 lat można prognozować wzrost ten na poziomie 20%, czyli ok. 12 000 nowych pracowników w stosunku do roku 2018,
2. potrzeb podmiotów w SGO, wynikających z dokonującej się modernizacji i stosowaniem nowych technologii często opartych na IT, nowych procesów, usług i modeli biznesowych,
3. konieczności przygotowania SGO do nowych wyzwań związanych z wdrażaniem GOZ w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów, przygotowania do ponownego użycia, recyklingu i odzysku energii oraz unieszkodliwianie odpadów,
4. potrzeb i możliwości specjalizacji kompetencji w pięciu obszarach priorytetowych polityki UE w zakresie gospodarki odpadami (tworzywa sztuczne, odpady spożywcze, surowce krytyczne, odpady budowlane i rozbiórkowe, biomasa i bioprodukty) oraz kompetencji miękkich, niezbędnych do wdrażania GOZ w miastach.

———-
1) Ustawa z 14 grudnia 2012 r. o odpadach (tekst jedn. Dz. U. 2018 poz. 992 z późn. zm.)
2) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 sierpnia 2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (t. jedn. Dz. U. 2018, poz. 227)
3) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 marca 2017 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz. U. 2017, poz. 622 z późn. zm.)
4) Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Zamknięcie Obiegu. Plan Działania UE dotyczący Gospodarki o Obiegu Zamkniętym (COM(2015) 614 final)